سرگذشت حسابداری ایران
آقای حسابدار
به پاس گرامیداشت زنده یاد استاد حسن سجادی نژاد
نام : حسن
نام خانوادگی : سجادی نژاد
زاده : اسفند ماه ۱۲۹۶ اصفهان
><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><>
زندگی سجادی نژاد
استاد زنده یاد سجادی نژاد در اسفند ۱۲۹۶ در اصفهان دیده به جهان گشود .
آن سال ها در ایران وجهان آبستن حوادثی پر شماری بود.گویی که دینا پوست انداخت ودگرگونی های بنیادی در ساختار های سنتی ملی و بین المللی در حال وقوع بود .
سه سال از شعله ورشدن آتش جنگ بین المللی اول می گذشت، جنگی که دولت ایران درآن بی طرفی کرده بود با این حال در اثرخرید گسترده غلات وموادغذایی از بریتا نیا وممانعت آنها از ورود مواد غذایی به ایران و همچنین نپرداختن سهم ایران از درآمدهای نفتی ، قطعی بزرگی طی سال های ۱۲۹۶تا ۱۲۹۸ سرتا سرکشور را فرا گرفت .
در اثرآن قطعی بزرگ وبی سابقه نزد به نیمی از جمعیت کشور به کام مرگ کشیده شد.وبا جانباختن نزد به ۱۰ میلیون نفر ایرانی بیگناه یکی از بزرگترین نسل کشی های تاریخ بدون خون ریزی درایران رقم خورد .
در پایان آن جنگ عمر امپراتورهای آلمان ، عثمانی ، واتریش ومجارستان بسرآمد و پس از آن کشورهای جدیدی دراروپا وخاورمیانه تاسیس شد. بطوریکه مناسبات بین المللی دست خوش تغییراتی اساسی شد. درایران نیز نفس های حکومت قاجار به شمار ه افتاده بودورضا پهلوی درکسوت یک نظامی با تمایلات تجدد خواهانه ابتدا با کودتا اسفند ۱۲۹۹ سردار سپه وسپس وزیرجنگ ایران شد. وپس از دوسال نشستن بر کرسی نخت وزیری ایران در سال های پایانی پادشاهی کم فروغ احمد شاه وسلسه قاجاریه ، سراجام در ۲۴ آذرماه ۱۳۰۴ با حضور در مجلس وادعای سوگند به قران رسما به عنوان سردودمان پهلوی وظایف پادشاهی ایران را برعهده گرفت .
کودکی سجادی نژاد در این حال وهوا ملتهب و پرحادثه ایران وجهان سپری شد ولی گویی دست روزگار ازهمان آغاز اورا با حسابداری وامورمالی مرنبط کرده بود، سجادی نژاد نوجوان در دبیرستانی مشغول به تحصیل شد که که بدست یکی از مشتشاران بلژیکی دولت وقت ایران ینیان گذاری شده بود کسی که درآن هنگام رییس مالیه یت همان اداره کل اموراقتصادی ودارایی اصفهان بوداز این رو نام مالیه را برآن دبیرستان گذاشته بودومخارج آنرا نیز از محل درآمد های اداره مالیه از قرار سالی ۱۳۳ تومان تامین می کرد.
نام این دبیرستان بعدها به دبیرستان ملیه وسرانجام به دبیرستان سعدی تغییر نام بافت ودر طول ده های متوالی مدرترین وبزرگترین ومهمترین دبیرستان اصفهان بود ه وچهره های نامداری از جمله ئکتر حسین فاطمی ، ایت الله دکترمحمد بهشتی ،دکترمحسن نوربخش ،دکتر کصطفی معین ودیگران از آن دانش آموخته شده اند .
دولت مردان ایران از سال ها قبل تقریبا از اوایل دوره قاجاریه درپی ناکامی های پی درپی قوای ایران درجنگ ها ی نابرابر روسیه تزاری متوجه عقب ماندگی ایران از کشورهای غربی شده بودنند از همان دوران اندیشه اعزام دنشجویان ایرانی به فرنگ برای آموختن علوم وفنون جدید وانتقال آنها به داخل کشور شکل گرفت .
نخستین دانشجویان اعزام به خارج درایران
نخستین دانشجویان ایرانی به فرنگ ،محمد کاظم فرزند نقاش باشی دستگاه نایب السلطنه وحاجی بابا فرزند یکی از سرداران فقیدسپاه ایران بوددر زمان عباس میرزا بودنند که درسال ۱۲۹۰ شمسی به توصیه میرزا بزرگ قایم مقام فراهانی برای آموختن نقاشی وپزشکی بهمراه وزیرمختار انگلستان عازم لندن شد ند .
این روند درپی کودتا ی ۳ اسفند ۱۳۹۹ شتاب گرفت بطوریکه در سال ۱۳۰۱ ، ۶۰جوان ایرانی برای فراگیری فنون نظامی به فرانسه اعزام شدندور درسال های بعد نیز در رشته های تحصیلی دیگری بجز بمور نظامی در دستورکارقرار گرفته اند ، تا اینکه در شهریور ۱۳۰۸ با تصویب لایحه وزارت معارف
این روند بصورت نظامند درآمد ومقرر شد سالانه ۱۰۰ دانشجو ممتاز ایرانی با یورسیه دولتی عازم اروپا شوند وپس از اتمام تحصیلات هر کدام شغل های مهمی را دردانشگاه ها وادارات دولتی وارتش سپرده شود .
اولین کشورهای انتخابی اروپایی جهت ادامه تحصیل دانشجویان
مهترین مقاصد دانشجویان ایرانی به ترتیب فرانسه ، آلمان ، انگلستان وامریکا بود.عمدتا همین افراد بسیاری از شاخه های علوم وفنون وصنایع نوین را طی ده ها ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ درایران بنیان گذاری کرده اند . در چنین شرایطی بودکه سجادی نژاد جوان پس از دانش آموختگی از دبیرستان درسال ۱۳۱۴ ئدریافت دیپلم متوسطه با اینکه قریب به یک سال ونیم دررشته ریاضیات عمومی دانش سرای عالی تحصیل کرده بود به محض اطلاع ا ز برگذاری آزمون بورسیه بانک ملی ایران برای اعزام گروهی از جوانان متعهد به انگلستان برای تحصیل در رشته های حسابداری در سن ۱۹ سالگی در این آزمون شرکت کرد ودر زمره ۱۲ جوان برگزیده نهایی قرارگرفت .آن ۱۲ مسافر لندن نخستین دانشجویان ایرانی بودند که درآذر ماه ۱۳۱۵ با بورسیه دولتی برای آموختن حسابداری نوین رهسپار مهدحسابداری آن دوران یعنی انگلستان شدند.
۳ سال بیشتر از ورود این دانشجویان به انگلستان نگذشته بود که با حمله ارتش آلمان به لهستان آتش جنگ جهانی دوم دراروپا شعله ور شد وخیلی زود انگلستان بعنوان یکی از کشورهای جبهه متفقین با تمام قوا وارد جنگ با ارتش آلمان ومتحدانش شد.
ورود انگلستان به آوردگاه جنگ جهانی دوم پایانی نا فرجام رابرای بسیاری از دانشجویان مقیم آن کشور رقم زد ،ولی از آن گروه ۱۲ نفره ۷ تن از جمله حسن سجادی نژاد واسماعیل عرفانی ومحمد مهدی سمیعی و ابوالقاسم خردجو پس از گذراندن موفقیت آمیز دوره های آموزشی وکارآموزی دشوار انجمن حسابداران خبره انگلستان وولز ، وکسب افتخار عضویت وابسطه درآن انجمن بعنوان نخستین حسابداران چارترایرانی طی سال های ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴ به میهن باز گشتند وهریک ازآنها درطول دوران طولانی خدمت گذاری خود خدمات ارزشمند وماندگاری رابرای ایران انجام دادنند.
سال ۱۳۲۴ که سجادی نژاد به وطن بازگشت جوانی ۲۸ ساله بود.وبا توجه به تعهد خودبه بانک ملی ایران داشت درآن بانک مشغول به کار شد.اوتا ۳۵ سالگی قریب به ۷ سال در بانک ملی ایران خدمت کردوتا جایگاه معاون ارزی شعبه بازار ارتقا ء یافت.تااینکه درواپسین نیم روز سال ۱۳۲۹ باتصویب قانون ملی شدن نفت درمجلس ایران نهضت ملی شدن نفت ایران به رهبری زنده یاد دکتر محمدمصدق به پیروزی وآن زنده یاد از ۷ اردیبهشت ماه سال بعد در جایگاه نخست وزیری ایران مامور اجرای این قانون شد .
ملی شدن صنعت نفت ایران وتاثیرآن به رشد فن حسابداری ایران
نخستین گام مصدق خلعیت انگلستان از شرکت نفت بود که در ۲۹ خرداد ۱۳۳۰ توسط هیت هیت خلعیت به ریاست زنده یاد مهندس مهدی بازرگان کلید خورد . درپی این اقدام مقتدرانه دولت مصدق همه مستشاران انگلیسی ، هندی وپاکستانی
شرکت نفت ظرف چند ماه از ایران اخراج شدندومقررشدکه همه امور صنعت نفت ایران ازجمله حسابداری وامورمالی آن توسط نیرو های متخصص ایرانی انجام شود.
درآن شرایط دشوار حسن سجادی نژاد به همراه دوستان وهم دوره های خود زنده یادان اسماعیل عرفانی ، ابوالقاسم خردجو ؛ محمدمهدی سمیعی ماموریت یافتند رهسپار آبادان شوندوحسابداری صنعت نفت ایران را با نیروی انسانی ایرانی زنده کنند این مامموریت تاریخی وتاریخ ساز مقدمه قریب به سه دهه خدمت گذاری سجادی نژاد در بزرگترین بنگاه اقتصادی ایران بود.
اودر جایگا ه های مختلف شغلی شرکت ملی نفت ایران از ریاست حسابداری مناطق نفت خیز آبادان تا مشاورعالی رییس هییت مدیره ومدیرعامل آن شرکت صادقانه خدمت کردوسرانجام نیزازآن شرکت بازنشسته شد .
h۲>خدمات سجادی نژاد
یکی از مانده گارترین خدمات سجادی نژاددرطول دوران پربار خدمت گذاری اش در شرکت ملی نفت ایران راه اندازی آموزش کارگاه های حسابداری ایران در سال ۱۳۳۶ بهمراه زنده یاد اسماعیل عرفانی بود .این آموزشگاه که نخستین موسسه آموزش عالی حسابداری در ایران بود درآغاز فقط برای آموزش دورن سازمانی کارکنان حسابداری شرکت ملی نفت ایران تاسی شده بود ازاین رو نخستین دانشجویان آن ۶۱ تن از کارکنان شرکت ملی نفت ایران بودده اند ولی از سال ۱۳۳۸ با انتشار فراخان عمومی در جراید کثیرالانتشار از بین جوانان مستعد بیرون از شرکت نفت ایران نیز دانشجو پذیرفت .
آموزشگاه عالی حسابداری درسال ۱۳۵۰ به مدرسه عالی امور مالی و در سال ۱۳۵۳ به دانشگاه حسابداری وامورمالی شرکت ملی نفت ایران تغییرنام یافت .
پیروزی انقلاب اسلامی ایران
پس از پیروزی انقلاب نیز هرچند این دانشگاه درابتدا دردانشگاه علامه طباطبایی ادقام شدولی مجددا درسال ۱۳۶۷ بنام دانشگاه حسابداری وامورمالی نفت تحت کنترل شرکت ملی نفت جمهوری اسلامی ایران درآمد وپس از تمرکز دانشجوصنعت نفت در سال ۱۳۶۸ بعنوان دانشجو نفت تهران به فعالیت خودادامه دارد.هم اکنون علاوه بررشته حسابداری ، رشته های اقتصاد وتامین مالی مدیریت ، مهندسی صنایع وحقوق نفت وگاز نیزدر مقاطع کارشناسی وکارشناسی ارشد دراین دانشکده ارایه می شود.
این دانشکده در طول ۶۰ سالی که از راه اندازی آن می گذرد همواره به عنوان یکی از بزرگترین قطب های دانشگاهی حسابداری درایران مطرح بوده است . وچندین نسل از تاثیر گذارترین حسابداران حرفه ای ودانشگاهی ایران پرورش یافته اند.
سجادی نژاد درمقام بنیانگذار، استاد ، مؤلف کتاب های درس ، رییس تاثیرگذارترین فرد درتاریخ این دانشگاه به شمارمی آید.
اولین کتب آموزشی ودانشگاهی رشته حسابداری
مجموعه کتاب های وی درطول بیش از دو دهه تدریس دراین دانشکده درمقام کتاب های آموزشی انجمن حسابداران وولزترجمه وتالیف کرده بود عمدتا جزونخستین منابع دانشگاهی مدرن حسابداری درایران بودند که برای سال های طولانی عنوان منبع اصلی تدریس در دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی ایران استفاده می شدند .
تاسیس اولین موسسه حسابررسی در ایران
سجادی نژاد یکی از برجسته نرین وتاثیرگذارترین استادان حسابداری ایران طی شش دهه گذشته محسوب می شود.با این حال اوصرفا یک حسابداردانشگاهی تک بعدی نبود. آن زنده یاد علاوه بر چهار دهه خدمت گذاری حرفه ای پیوسته در بانک ملی ایران وشرکت ملی نفت ایران بعنوان دو بنگاه اقتصادی بزرگ مالی واقتصادی کشور شریک موسس یکی از نخستین ، معتبرترین وبزرگترین موسسات حسابرسی آن دوران یعنی موسسه حسابرسی دقیق نیز بود .
آن زنده یاد بهمراه شاهرخ بهنام آن موسسه حسابرسی رادر دهه ۱۳۴۰ تاسیس کردویکی از ارکان اصلی اعتبارفزاینده آن موسسه درسطح ملی بشمار می آمد.
تاسیس انجمن حسابداران خبره ایران
افزون براین وی با مشارکت تاثیر گذار درتاسیس واداره انجمن حسابداران خبره ایران دردوم اسفند ۱۳۵۱ نقشی مانده گار درتوسعه حرفه ای گریدر حسابداری ایران ایفا کرد .
وی درمقام عضو موسس وعضو دودوره نخست شورای عالی ونخستین رییس کمیته آموزشی وامتحانات انجمن نقش تاثیرگذاری دررهبری انجمن در سال های نخست راه اندازی آن ایفا کرد.
سوابق تدریس درمراکز آموزشی و دانشگا ه ها
سال های پایانی زندگی پربار زنده یاد استاد حسن سجادی نژاد به تدریس در دانشگاه علامه طباطبایی ، دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران وتدریس دردوره های آموزش انجمن حسابداران خبره ایران وهمچنین همکاری با مرکز انجمن تحقیقات تخصصی اساسی موسس حسابرسی سازمان صنایع مالی وصنایع برنامه وبودجه سپری شد. شماردانشجویان وی طی بیش از ۳۰ سال تدریس درمقاطع مختلف دانشگاهی را بالغ بر ۵.۰۰۰ تن برآورد کرده اند.
آن استاد فرزانه ویگانه دوران هنگامیکه پنجشنبه دهم شهریور ۱۳۶۷ در ۷۰ سالگی درتهران چشم از جهان فرو بست ،که کنار تختش دربیمارستان پاستور نو عینکی وقلمی بود وکتابی که داشت آنرا برای چاپ مجدد تصحیح می کرد.
منابع :
آرشیو موسسه مطالعات تاریخ معاصرایران
مرکز اسنادانقلاب اسلامی ایران
آرشیو صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران
British Pathe / BBC